| Bu sanal dosya doğa severlere adanmışdır. Gerçek doğa severlere..... |
natura |
Soykütüğüne (Phylogeny) göre mordudun özgeçmişi çizelgede.
| Bitkibilimcesi | Özcesi | ||
|---|---|---|---|
| family genus species |
Moraceae Morus rubra |
aile cins tür |
Dutgiller Dutlar mordut |
| binomial name | Morus rubra L. | ikili bilimsel adı | |
Alttürü yok. Bilimsel olarak ilk tanımlayan Linnaeus. Dayanağı olan eser “Species Plantarum”, 2. cildin 986. sayfasında. Yayına buradan ulaşabilirsiniz.
Latince rubra kırmızı demek. Meyve rengi olgunlaştıkça koyulaştığından bizdeki adı mor dut olmuş. Kızıl dut, al dut diyen de var. İngilizcesi red mulberry, Fransızcası mûrier rouge, Almancası roter Maulbeerbaum. Başka dillerdeki adları da burada var.
Tübives’e göre yurdumuzda Amasya, Bilecik, Denizli, Diyarbakır, Erzurum, Hatay, Isparta, İzmir, Kayseri, Kütahya, Malatya, Sakarya ve Tekirdağ illerinde doğal yayılım göstermektedir. Kimliğinde doğum yeri olarak Kuzey Amerika olarak gözüküyor. Küresel yayılım listesi burada var, görünümü de haritada
Yrd.Doç.Dr. Nurgül Karlıoğlu “Türkiye'nin Ağaç ve Çalıları” adlı eserde yazmış: “Çoğunlukla 15 m boyunda, kalın dallı bir ağaçtır. Gövdenin kabuğu pul halinde çatlaklıdır. Sürgünler önceleri tüylü, sonra çıplaktır. Yapraklar genellikle geniş yumurta biçiminde ve 7-12 (-20) cm boyundadır. Kenarları oldukça sık ve keskin dişlidir. Yaprağın dip kısmı yüreğimsi şekildedir. Üst yüzü kaba tüylü veya çıplak, alt yüzü ise yumuşak sık tüylüdür. Yaprak sapı 2-3 cm uzunluğunda ve taze iken tüylüdür. Olgun meyve koyu kırmızı-mor renkte, 2-3 cm boyunda ve suludur. Tadı hafif mayhoştur. Yendiği zaman dil ve dudakları boyar, parmaklarda leke bırakır (Davis, 1982; Kayacık, 1981).”
Çiçeklenme Mayısda, meyve-tohum Temmuz-Ağustos aylarında olgunlaşıyor. Kendine üretken (self-fertile) olmayan bitki iki evcikli (dioecious).
Çok hassas kişilerde, sürgünler, yapraklar, ham meyveler veya özsuyun deri ile teması deri yangısı (dermatitis), varsanı (hallucinations) ve merkezi sinir sistemi bozuklukları yaratabiliyor.
Malzeme – Kerestesi hafif, yumuşak, zayıf, ince grenli ve uzun ömürlüdür. Ancak ekonomik değeri yoktur.
Yaban hayatı – Mordut yaban hayatı için önemli bir besin kaynağıdır. Kuşlar ve memeliler meyveleri, böcekler ve memeliler yaprakları, kemirgenler kabuğunu yer.
Gıda – Meyve çiğ ya da pişmiş (reçel) olarak tüketilir, renklendirici ve tatlandırıcı olarak kullanılır. Kurutularak toz haline getirilip saklanabilir.
Tarım – Süs bitkisidir. Terk edilmiş maden sahaları ağaçlandırılmasında kullanılır. Meyvesi domuz ve kümes hayvanlarında, yaprakları küçük ve büyük baş hayvanlarda yem olarak kullanılır.
Geleneksel tıb – Müshil ve solucan düşürücü olarak bilinen kök kabuğu çayı zafiyete, idrar sorunlarına, dizanteri ve tenyaya karşı her derde deva ilaç olarak kullanılır....mış. Bitkinin özsuyu saçkırana, meyvesi de ateş düşürmeye iyi geliyor---muş.
Sıcak, süzek, tınlı topraklarda iyi gelişir. Güneş sever. Zararlılara dayanıklıdır. Yaklaşık 10 yaşında meyve vermeye başlar. En verimli çağı 30-85 yaş aralığıdır. 125 inden sonra meyve vermez. İki evcikli olduğundan, meyve almak için hem erkek hem dişi ağaçların yetiştirilmesi gerekir. Kökleri yüzeysel ve kırlgandır, dikim ve bakımı zordur. Yaralardan aşırı özsu kaybı olduğundan budamalar mutlaka kışın, uyku döneminde yapılmalıdır.
Olgunlaşır olgunlaşmaz, bekletilmiş ise 2-3 aylık soğuklamadad sonra, soğuk camekana Şubatta dikilen tohumlar genellikle ilk baharda çimlenir; olmadı 12 ay sonra. Fideler yeterli boya gelince ayrı saksılara alınarak, ilk kışı camekanda geçirmeleri sağlanmalıdır. Yaz başında yerlerine dikilebilir. 7-10 cm boylu, tek gözlü, bir yaşlı çelikler Temmuz-Ağustosta camekanda dikilip köklendirilir, baharda yerlerine nakledilir.
Tübives
Powo Science
Ars-grin
Wikipedia ve Wikimedia
Türkiye'nin Ağaç ve Çalıları sayfa 424, 425.
PFAF
Fire Effects Information System
Mittelmeerflora - Çok ilginç, mutlaka göz atın